Biegunka potrafi zaskoczyć w najmniej oczekiwanym momencie, skutecznie psując plany. Choć może wydawać się, że jedzenie w trakcie biegunki to ostatnia rzecz, na którą mamy ochotę, odpowiednia dieta przyspieszy powrót do zdrowia. Jakie produkty pomogą złagodzić objawy, a które mogą je nasilić? Czy istnieją sprawdzone sposoby na nawodnienie organizmu, które warto znać? Odkryj, jak skomponować jadłospis, który nie tylko nie obciąży układu pokarmowego, ale również przyspieszy regenerację.

Czym jest biegunka i jakie są jej przyczyny?

Biegunka to dolegliwość przewodu pokarmowego polegająca na zbyt częstym oddawaniu luźnych lub wodnistych stolców. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia o biegunce mówimy, gdy liczba wypróżnień przekracza 3 na dobę, a stolce mają zmienioną konsystencję. Biegunka może mieć różne nasilenie i czas trwania – od łagodnej, ustępującej samoistnie po kilku dniach, po ciężką i przewlekłą, stanowiącą poważne zagrożenie dla zdrowia.

Definicja biegunki

Biegunka to stan, w którym dochodzi do oddawania wodnistego lub mazistego stolca w częstotliwości większej niż trzy razy w ciągu doby. Zaburza ona funkcjonowanie układu pokarmowego i może prowadzić do odwodnienia oraz zaburzeń elektrolitowych. U niemowląt biegunka rozpoznawana jest już przy oddawaniu 3 lub więcej wodnistych stolców na dobę.

Najczęstsze przyczyny biegunki

Biegunka może być wywołana wieloma czynnikami, wśród których najczęstsze to:

• Infekcje wirusowe, bakteryjne lub pasożytnicze przewodu pokarmowego
• Zatrucia pokarmowe spowodowane spożyciem zanieczyszczonej żywności lub wody
• Nietolerancje i alergie pokarmowe (np. nietolerancja laktozy, celiakia)
• Stres i silne emocje
• Efekty uboczne leków (antybiotyki, chemioterapia)
• Przewlekłe choroby jelit (nieswoiste zapalenia jelit, zespół jelita drażliwego)

Zalecenia dietetyczne przy biegunce

Dieta przy biegunce powinna przede wszystkim zapobiegać odwodnieniu i wyrównywać straty elektrolitów. Ważne jest spożywanie lekkostrawnych, łatwoprzyswajalnych produktów, które nie podrażniają układu pokarmowego. Posiłki powinny być spożywane regularnie, w niewielkich porcjach. Zalecane techniki obróbki to gotowanie w wodzie i na parze.

Produkty zalecane przy biegunce

W diecie przy biegunce powinny znaleźć się:

• Produkty zapierające z grupy BRAT (banany, ryż, jabłka, tosty)
• Kleiki i kasze (ryżowa, manna, krakowska)
• Gotowane ziemniaki i marchew
• Chude mięso, ryby, jaja
• Gorzkie kakao, napar z czarnych jagód, gorzka herbata
• Czerstwe pieczywo pszenne, biszkopty, sucharki

Produkty zakazane przy biegunce

Przy biegunce należy unikać produktów wzdymających, ciężkostrawnych i podrażniających jelita:

• Świeże owoce i warzywa (poza jabłkami, bananami, marchewką i ziemniakami)
• Owoce suszone, pełnoziarniste pieczywo, grube kasze
• Strączkowe, kapusta, cebula, czosnek, papryka
• Tłuste mięsa, wędliny, fast foody, ostre przyprawy
• Słodycze, desery, lody, czekolada
• Napoje gazowane, alkohol, mocna kawa i herbata

Przykładowy jadłospis przy biegunce

Oto propozycja jednodniowego menu przy biegunce:

Nawadnianie organizmu podczas biegunki

Jednym z najważniejszych elementów postępowania przy biegunce jest odpowiednie nawodnienie. Częste, luźne stolce powodują znaczną utratę wody i elektrolitów (sodu, potasu, magnezu). Może to prowadzić do odwodnienia i poważnych zaburzeń elektrolitowych.

Znaczenie nawadniania

Prawidłowe nawadnianie przy biegunce pozwala:

• Uzupełnić płyny tracone z kałem i ew. wymiotami
• Zapobiec lub wyrównać zaburzenia elektrolitowe
• Przeciwdziałać wstrząsowi hipowolemicznemu
• Ułatwić regenerację śluzówki jelit

Zalecane napoje

W celu uzupełnienia płynów i elektrolitów osobom z biegunką zaleca się picie:

• Wody niegazowanej
• Słabej czarnej herbaty
• Naparu z czarnych jagód
• Rozcieńczonych soków i nektarów
• Preparatów nawadniających (doustnych płynów nawadniających)

Według wytycznych WHO dorośli powinni wypijać 50-100 ml płynów na każdy kg masy ciała w ciągu pierwszych 4 godzin biegunki oraz dodatkowo 5-10 ml/kg po każdym luźnym stolcu. U dzieci stosuje się nawadnianie podtrzymujące zależne od masy ciała (od 100 do 200 ml/kg na dobę).

Dieta przy biegunce u różnych grup wiekowych

Zalecenia dietetyczne przy biegunce różnią się nieco w zależności od wieku. Dzieci, osoby starsze i przewlekle chore są bardziej narażone na powikłania biegunki.

Dieta przy biegunce u dzieci

U niemowląt i małych dzieci biegunka może szybko prowadzić do odwodnienia. Kluczowe jest podawanie doustnego płynu nawadniającego (ORS). Niemowlętom karmionym piersią należy podawać ORS po lub w trakcie karmienia. Przy biegunce nie wolno przerywać karmienia piersią. W diecie starszych dzieci stosuje się produkty łatwostrawne, bezlaktozowe (mleko, jogurty), unikając surowych owoców i warzyw.

Dieta przy biegunce u dorosłych

U dorosłych obowiązują ogólne zasady diety lekkostrawnej z ograniczeniem błonnika i laktozy. Ważne jest powolne i stopniowe rozszerzanie diety o nowe produkty. Osoby zdrowe zwykle nie potrzebują specjalistycznych preparatów nawadniających. Wizyta u lekarza konieczna jest przy utrzymującej się ponad 2 dni gorączce, silnych bólach brzucha lub krwi w stolcu.

Dieta przy biegunce u osób starszych

Osoby w podeszłym wieku są bardziej narażone na powikłania biegunki ze względu na słabszy układ odpornościowy, schorzenia przewlekłe i przyjmowane leki. Przy przedłużającej się biegunce może u nich dochodzić do niedożywienia. Dieta u seniorów powinna być szczególnie delikatna, lekkostrawna i pełnowartościowa. Konieczna jest kontrola gospodarki wodno-elektrolitowej.

Dodatkowe wskazówki i zalecenia

Techniki obróbki termicznej

W czasie biegunki najlepszymi technikami obróbki potraw są:

• Gotowanie w wodzie – zupy, kleiki, kasze, ziemniaki, mięso
• Gotowanie na parze – warzywa, mięso, ryby
• Pieczenie bez tłuszczu (w rękawie, pergaminie) – chude mięsa

Należy unikać smażenia, duszenia, pieczenia z dużą ilością tłuszczu, gdyż utrudnia to trawienie i może nasilać biegunkę. Potrawy powinny być świeże, ciepłe, niedoprawiane ostrymi przyprawami.

Unikanie błędów dietetycznych

Najczęstsze błędy żywieniowe przy biegunce to:

• Spożywanie dużych porcji i ciężkostrawnych potraw
• Jedzenie surowych warzyw i owoców
• Nadmierne spożycie błonnika, cukrów prostych, kofeiny
• Picie alkoholu, mocnej kawy/herbaty, napojów gazowanych
• Stosowanie „głodówki” zamiast lekkiej diety

Dieta na rozwolnienie powinna być wdrażana stopniowo, wraz z obserwacją tolerancji produktów przez organizm. Przy nawracających lub przewlekłych biegunkach konieczne jest poszukiwanie przyczyny dolegliwości i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Konsultacja z dietetykiem

Wizyta u dietetyka może być wskazana u osób:

• Z nawracającą lub przewlekłą biegunką
• Z alergiami lub nietolerancjami pokarmowymi
• Po antybiotykoterapii i chemioterapii
• Z chorobami przewlekłymi (cukrzyca, otyłość, choroby jelit)
• Niedożywionych i wyniszczonych z powodu biegunki

Dietetyk pomoże ułożyć indywidualny plan żywienia, dopasowany do stanu zdrowia, preferencji i trybu życia pacjenta. Wskaże produkty dozwolone i przeciwwskazane, zaproponuje jadłospisy i przekaże wskazówki dotyczące przygotowywania potraw.