Kalkulator BMI (Body Mass Index) to wskaźnik masy ciała, pozwalający na sprawdzenie, czy nasza waga jest prawidłowa, czy też mamy niedowagę lub nadwagę. Badanie BMI wykonują często lekarze rodzinni podczas wizyty pacjenta, jak również niektórzy dietetycy, ustalając jadłospis dla swoich klientów. Jak obliczyć wskaźnik prawidłowej masy ciała, kiedy należy to robić i czy rezultaty zawsze są wiarygodne?

Kiedy i jak powstał kalkulator BMI?

Kalkulator BMI powstał w 1832 roku, kiedy to został opracowany przez belgijskiego statystyka Adolfa Queteleta, który zaobserwował, że masa ciała rośnie w zależności od wzrostu danej osoby. Wskaźnik ten do powszechnego użytku trafił jednak dopiero ponad 100 lat później, czyli w latach 70 XX wieku i od tego czasu często wykorzystywany jest do określania tego, czy nasza dieta i styl życia są odpowiednie i pozwalają nam zachować prawidłową masę ciała.

Co dowiemy się z kalkulatora BMI?

Wskaźnik BMI ma postać wzoru matematycznego, który pozwoli nam określić zawartość tkanki tłuszczowej w ciele poprzez zmierzenie proporcji masy ciała (w kilogramach) do wzrostu (w metrach). Jest on stosowany u dorosłych kobiet i mężczyzn w każdym wieku, natomiast został zmodyfikowany u dzieci i młodzieży, gdzie stosuje się siatki centylowe osobno dla dziewczynek i chłopców, w ten sposób umożliwiając obliczenie wskaźnika masy ciała także u osób młodszych.

Aktualnie wzór BMI wykorzystywany jest przede wszystkim do oceny ryzyka groźnych chorób, takich jak: – miażdżyca; – cukrzyca; – choroba niedokrwienna serca; – udar mózgu.

Powyższe choroby bardzo często związane są z otyłością, którą w określonych sytuacjach można określić właśnie na podstawie wzoru BMI.

Wzór na kalkulator BMI

Chcąc obliczyć BMI, potrzebne nam będą dwie kluczowe informacje - waga oraz wzrost danej osoby. Są to dane, które każdy z nas może zdobyć, mierząc się i ważąc w domowych warunkach. Wzór na BMI wygląda tak:

BMI = masa ciała (kg)/wzrost (m)2

Musimy więc podzielić masę ciała podaną w kilogramach przez wzrost (podany w metrach) do kwadratu. Wzór BMI będzie taki sam zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn, i dlatego nie zawsze będzie można go uznać za wartość wiarygodną, ponieważ budowa ciała i proporcje tkanki tłuszczowej do tkanki mięśniowej różnią się w zależności od płci.

Kalkulator BMI – normy

Obliczenie wskaźnika BMI to jedno, należy jeszcze dopasować otrzymany wynik do odpowiednich norm, dopiero wtedy będzie można określić, czy dana osoba ma nadwagę, niedowagę czy też jej masa ciała jest prawidłowa.

Aktualnie obowiązująca klasyfikacja BMI została ustalona przez WHO (Światową Organizację Zdrowia) w 2008 roku. Według niej osoby, których BMI wynosi powyżej 25, mają nadwagę, a poniżej 18,5 – niedowagę. Jest to klasyfikacja ogólna, przy której nie bierze się pod uwagę wieku oraz płci.

Poniżej przedstawiamy normy BMI według WHO: • < 16,0 wygłodzenie • 16,0–16,9 wychudzenie • 17,0–18,4 niedowaga • 18,5–24,9 wartość prawidłowa • 25,0–29,9 nadwaga • 30,0–34,99 I stopień otyłości • 35,0–39,99 II stopień otyłości • ≥ 40,0 III stopień otyłości.

U kogo kalkulator BMI się nie sprawdzi?

Już sam twórca kalkulatora BMI zaznaczał, że wskaźnik nie powinien być używany do określenia stopnia otłuszczenia pojedynczej osoby. Istnieje wiele sytuacji, w których obliczenie BMI nie będzie wystarczające do ustalenia faktycznej masy tłuszczowej i może okazać się mylne.

BMI nie jest wartością wiarygodną, ponieważ nie bierze pod uwagę ważnych danych, które również wpływają na masę ciała. Przy jego obliczeniu uwzględnia się tylko wagę i wzrost, natomiast brak tam informacji, dotyczących masy mięśniowej, wieku, płci czy gęstości kości.

BMI może podawać nieprawidłowe wartości między innymi u: – sportowców; – osób starszych; – chorych na osteoporozę; – kobiet ciężarnych.

Pomimo tego, ze wzór BMI jest taki sam u wszystkich dorosłych, wskaźnik kobiety i mężczyzny, prowadzących taki sam tryb życia może się różnić ze względu na budowę ciała. Podobnie jest u osób starszych, u których zanika masa mięśniowa, a często wzrasta ilość tkanki tłuszczowej.

BMI kobiety i mężczyźni

Jednym z ważnych czynników, które nie są podawane w trakcie obliczania BMI, jest płeć. Tymczasem jest to bardzo ważny parametr, przede wszystkim dlatego, że budowa ciała mężczyzny i kobiety jest inna. Przykładowo, zdrowa dorosła kobieta, uprawiająca systematyczną aktywność fizyczną o umiarkowanej intensywności, może mieć naturalnie tkankę tłuszczową w granicach 20-28%, tymczasem mężczyzna, który będzie prowadził taki sam tryb życia, zazwyczaj ma tego tłuszczu mniej, ok. 14-20%. Zakładając, że obie osoby są tego samego wzrostu, ich BMI będzie się różniło (u kobiety będzie wyższe), tymczasem wcale nie musi świadczyć to o tym, że u jednej z tych osób konieczna będzie zmiana przyzwyczajeń.

BMI u dzieci

Wskaźnik BMI przeznaczony został do obliczania masy ciała u osób dorosłych. Jednak niepokojące dane pokazują, iż dzieci coraz częściej mają problemy z nadwagą i otyłością, zaczęto więc stosować siatki centylowe, których zadaniem jest pomoc w określeniu stopnia nadmiaru tkanki tłuszczowej.

Wartość centylowa jest jednostką statystyczną, której wartość wynosi od 1 do 100. Określa to, że jeżeli masa dziecka wynosi 40 centyla, to ok. 40% dzieci w tym samym wieku ma taką samą masę. Według WHO o nadwadze u dzieci mówimy wtedy, gdy wynik znajduje się w przedziale 85 do 95 centyla. Cała interpretacja w tym zakresie jest bardziej złożona niż w przypadku osób dorosłych i powinna być przeprowadzana przez lekarza.

BMI a masa mięśniowa

Wskaźnik BMI wielokrotnie nie będzie wiarygodny dla sportowców o znacznej masie mięśniowej, ponieważ mięśnie są gęstsze i cięższe niż tłuszcz. Kilogram masy mięśniowej może zajmować nawet 3 razy mniejszą objętość niż kilogram masy tłuszczowej, przy czym będzie ważyć więcej. Niestety kalkulator BMI nie uwzględnia różnic między tkanką tłuszczową a tkanką mięśniową, co może prowadzić do błędnych wyników. Jeżeli wierzyć wskaźnikowi BMI, sportowiec o sporych mięśniach i niewielkiej ilości tłuszczu może zostać uznany za otyłego, ponieważ jego masa ciała będzie powyżej normy BMI.

Przykład sportowców pokazuje nam, że wskaźnik BMI nie zawsze wykazuje rzetelne dane. Według indeksu masa ciała osoba o atletycznej budowie może zostać zaklasyfikowana jako pacjent z nadwagą, któremu grozi cukrzyca, miażdżyca i choroby serca, co w tym przypadku mija się z rzeczywistością.

BMI a masa kości

Na masę ciała wpływa także stopień mineralizacji kości, który również nie został uwzględniony podczas obliczania wskaźnika BMI. Niejednokrotnie można usłyszeć, że ktoś „ma grube kości”. Określenie to odnosi się do osoby o gęstej mineralizacji kości, której masa ciała z tego powodu może być większa niż osoby o mniejszej mineralizacji, nawet przy takim samym stopniu tkanki tłuszczowej.

Trzeba pamiętać również o tym, że z wiekiem gęstość kości maleje. Osoby starsze często chorują także na osteoporozę, co może zaniżać ich masę ciała, nawet jeżeli w rzeczywistości mają oni sporo tkanki tłuszczowej w swoim ciele.

BMI a wiek

Skoro już mowa o wieku, to im jesteśmy starsi, tym zmniejsza się nie tylko gęstość naszych kości, ale również masa mięśniowa. Tymczasem często dochodzi do zwiększenia masy tłuszczowej. Wskaźnik BMI nie uwzględnia zmian w tych proporcjach, co może prowadzić do tego, że wynik BMI wskaże normę, nawet gdy tkanki tłuszczowej będzie na tyle dużo, iż wymagać to będzie specjalnych działań, aby zapobiec wymienionym wcześniej chorobom. Niektórzy specjaliści korzystają z ustaleń BMI, dostosowanych do konkretnej grupy wiekowej. Normy w tym zakresie przedstawiamy poniżej: • Prawidłowe BMI od 19 do 24 lat: 19–24 • Prawidłowe BMI od 25 do 34 lat: 20–25 • Prawidłowe BMI od 35 do 44 lat: 21–26 • Prawidłowe BMI od 45 do 54 lat: 22–27 • Prawidłowe BMI od 55 do 64 lat: 23–28 • Prawidłowe BMI powyżej 65 lat: 24–29.

Jednak nawet to zestawienie nie będzie odpowiednie dla osób o zwiększonej masie mięśniowej.

Korzyści z utrzymania prawidłowego wskaźnika BMI

Wskaźnik BMI stanowi jedynie podstawę do dalszej diagnostyki, jednak jego obliczenie w pewnych przypadkach może pomóc w ocenie stanu masy ciała pacjenta, dzięki czemu szybciej zostaną wdrożone rozwiązania, których celem jest zapobieganie chorobom, związanym zarówno z nadwagą i otyłością, jak i zbyt niską masą ciała.

Warto podkreślić, że osoby dorosłe o standardowej masie mięśniowej, które nie cierpią na żadne poważne schorzenia, powinny starać się utrzymać prawidłowe BMI, ponieważ zarówno zbyt niski, jak i zbyt wysoki współczynnik tego wskaźnika, może stanowić potencjalne zagrożenie dla zdrowia.

Monitorować własne BMI powinny przede wszystkim osoby, prowadzące siedzący tryb życia lub takie, które uprawiają umiarkowaną aktywność fizyczną, która nie jest nastawiona na rozbudowę tkanki mięśniowej. W takim przypadku prawidłowe BMI, czyli w granicach 18,5 – 24,99 oznaczać będzie odpowiednią masę ciała, informując nas, że nasz tryb życia prawdopodobnie jest dobry i nie musimy nic w nim zmieniać. Wartości poniżej i powyżej tych liczb mogą być wskazaniem do zastanowienia się nad swoim sposobem żywienia oraz częstotliwością i intensywnością uprawianego sportu, a w niektórych przypadkach stanowić także przesłankę do wizyty u lekarza. Podczas obliczania BMI można kierować się także przedstawionymi wyżej wartościami dla danej grupy wiekowej.

Choć wskaźnik BMI dotyczy tylko osób powyżej 18 roku życia, wspomnieliśmy wcześniej o mierzeniu wartości centylowych u dzieci. Jest to również istotne, ponieważ pozwoli na określenie, czy dziecko rozwija się prawidłowo, a także może pomóc odpowiednio wcześniej wykryć u dziecka otyłość, która staje się coraz większym problemem naszych czasów.

Kalkulator BMI – podsumowanie

Wskaźnik BMI został opracowany w celu ułatwienia diagnostyki masy ciała osób dorosłych. Jego normy mają wskazywać na to, czy dana osoba zagrożona jest chorobami, związanymi z otyłością lub niedowagą, czy też jej sposób życia jest prawidłowy. Sam autor kalkulatora BMI zaznaczył jednak, że BMI ma zastosowanie w badaniach populacyjnych, a nie w indywidualnej ocenie prawidłowej masy ciała. I choć po dziś dzień lekarze często korzystają ze wzoru BMI względem swoich pacjentów, należy wziąć pod uwagę, że wskaźnik BMI nie zawsze jest wiarygodny i wszelkie podjęcie działań lekarskich powinno być poparte dokładniejszą diagnostyką.

Kalkulator BMI – wskaźnik prawidłowej masy ciała