Czy dieta bezglutenowa jest zdrowa? Wpływ na organizm
Szukając odpowiedzi na pytanie, czy dieta bezglutenowa jest zdrowa, warto przyjrzeć się wpływowi glutenu na organizm. Jest to białko roślinne występujące naturalnie w ziarnach niektórych zbóż, takich jak pszenica i jej odmiany (np. orkisz, durum), żyto, jęczmień oraz pszenżyto. Gluten pełni przede wszystkim funkcję strukturotwórczą w produktach mącznych. Jego obecność wpływa na konsystencję i teksturę wypieków takich jak chleb, bułki, ciasta czy pizza.
Jest powszechnie stosowany w przemyśle spożywczym jako dodatek do wielu produktów, ponieważ poprawia ich właściwości technologiczne. Dzięki glutenowi wypieki uzyskują pożądaną konsystencję i smak. Gluten jest dobrze tolerowany przez większość populacji, jednak u niektórych osób jego spożywanie może wywoływać niepożądane reakcje organizmu.
Dla kogo dieta bezglutenowa jest rzeczywiście wskazana?
Dieta bezglutenowa jest bezwzględnie zalecana w przypadku kilku jednostek chorobowych:
podstawowym wskazaniem jest celiakia (choroba trzewna), która jest autoimmunologiczną chorobą o podłożu genetycznym. U osób cierpiących na celiakię spożycie glutenu prowadzi do produkcji przeciwciał i wywołania stanu zapalnego w organizmie, co skutkuje zanikiem kosmków błony śluzowej jelita cienkiego;
drugą grupą są osoby z alergią na gluten lub pszenicę, u których spożycie tych składników wywołuje reakcję alergiczną organizmu;
ponadto dieta bezglutenowa jest wskazana dla osób z nieceliakalną nietolerancją glutenu (NNG/NCGS) oraz chorujących na chorobę Duhringa, zwaną „skórną celiakią”;
w niektórych przypadkach eliminacja glutenu jest również zalecana jako terapia wspomagająca w leczeniu innych schorzeń autoimmunologicznych, takich jak autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto), cukrzyca typu I, zespół jelita drażliwego, reumatoidalne zapalenie stawów, a nawet w autyzmie czy ADHD.
Należy jednak podkreślić, że przed wprowadzeniem diety bezglutenowej jako terapii wspomagającej, konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki w kierunku celiakii. Zatem nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy dieta bezglutenowa jest zdrowa – zawsze zależy to od okoliczności.
Zalety diety bezglutenowej dla osób z nietolerancją
Dla osób z celiakią, alergią lub nieceliakalną nadwrażliwością na gluten, odpowiedź na pytanie czy dieta bezglutenowa jest zdrowa, będzie jednoznacznie twierdząca. Eliminacja tego białka z diety przynosi wymierne korzyści zdrowotne. Podstawowym efektem jest ustąpienie stanu zapalnego w organizmie, co prowadzi do regeneracji kosmków jelitowych. Skutkuje to poprawą wchłaniania składników odżywczych, złagodzeniem dolegliwości trawiennych, takich jak biegunki, wzdęcia czy bóle brzucha. U osób z celiakią właściwie prowadzona dieta bezglutenowa może doprowadzić do całkowitego zagojenia się błony śluzowej dwunastnicy i pozwolić na wyeliminowanie objawów choroby.
Dodatkowymi korzyściami płynącymi z diety bezglutenowej, szczególnie gdy jest ona dobrze zbilansowana, może być urozmaicenie jadłospisu. Osoby poszukujące alternatyw dla produktów zawierających gluten często odkrywają nowe produkty spożywcze, takie jak komosa ryżowa, kasza gryczana, amarantus, maniok, ryż, teff, sorgo czy proso. Dieta bazująca na tych produktach może wpłynąć pozytywnie na urozmaicenie standardowego menu. Ponadto osoby stosujące dietę bezglutenową często wykazują zwiększoną świadomość żywieniową, ponieważ muszą dokładniej analizować skład spożywanych produktów.
Zagrożenia związane z dietą bezglutenową
Dieta bezglutenowa, mimo że niezbędna dla osób z celiakią czy nietolerancją glutenu, niesie ze sobą pewne ryzyka, szczególnie gdy jest nieprawidłowo zbilansowana. Podstawowym zagrożeniem są niedobory pokarmowe. Produkty bezglutenowe często zawierają mniej składników mineralnych (szczególnie magnezu, cynku, żelaza), mniejszą ilość błonnika oraz mniej witamin z grupy B. Długotrwałe niedobory tych składników mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak anemia, osteoporoza, zaburzenia neurologiczne czy osłabienie odporności.
Kolejnym wyzwaniem jest wpływ diety bezglutenowej na mikrobiotę jelitową. Badania wskazują, że może ona powodować zmniejszenie różnorodności mikrobioty oraz spadek liczebności bakterii z rodzaju Bifidobacterium, które odpowiadają za wiele korzystnych funkcji w organizmie. Chronią przed bakteriami chorobotwórczymi, wspierają też łagodzenie stanów zapalnych i regulację odporności. Jednocześnie obserwuje się wzrost liczby niektórych potencjalnie niekorzystnych bakterii. Te zmiany w mikroflorze jelitowej mogą prowadzić do osłabienia procesów odpornościowych oraz pojawienia się dolegliwości jelitowych, takich jak biegunki, wzdęcia czy zaparcia.
Najpopularniejsze mity o diecie bezglutenowej
Poszukując odpowiedzi na pytanie, czy dieta bezglutenowa jest zdrowa, można trafić na wiele mitów i fałszywych przekonań. Niżej przedstawiamy te, które pojawiają się najczęściej:
Jednym z najpowszechniejszych mitów jest przekonanie, że gotowe produkty bezglutenowe są zdrowsze od ich tradycyjnych odpowiedników. W rzeczywistości, wiele produktów bezglutenowych dostępnych w sklepach jest równie, a nawet bardziej przetworzonych niż ich glutenowe odpowiedniki. Często zawierają one większą ilość cukrów, tłuszczów nasyconych i sztucznych dodatków, które mają poprawić smak i konsystencję wyrobu. Eliminacja glutenu nie oznacza automatycznie, że dieta stanie się zdrowsza, jeśli nie zostaną wprowadzone zdrowe, pełnowartościowe produkty;
Kolejnym z najczęstszych mitów związanych z dietą bezglutenową jest przekonanie, że jest ona generalnie zdrowsza dla wszystkich. W rzeczywistości, dla osób zdrowych, u których spożycie glutenu nie wywołuje żadnych objawów, eliminacja tego białka z diety nie przynosi dodatkowych korzyści zdrowotnych. Gluten sam w sobie nie jest szkodliwy – warto podkreślić, że w umiarkowanych ilościach jest on częścią zbilansowanej diety, dostarczając białka, węglowodanów oraz niektórych witamin z grupy B;
Innym popularnym mitem jest przekonanie, że dieta bezglutenowa sprzyja odchudzaniu. Chociaż w niektórych przypadkach eliminacja glutenu może prowadzić do zmiany nawyków żywieniowych i zwiększenia świadomości dotyczącej składu spożywanych produktów, co pośrednio może wpłynąć na redukcję masy ciała, nie jest to regułą. W rzeczywistości dieta bezglutenowa może prowadzić do spożywania większej ilości kalorii, jeśli nie zostanie odpowiednio zbilansowana. Niektóre produkty bezglutenowe są często bardziej kaloryczne niż ich tradycyjne odpowiedniki, a nadmiar kalorii prowadzi do przyrostu wagi, a nie jej utraty.
Rozważając, czy dieta bezglutenowa jest zdrowa, należy pamiętać, że decyzja o jej wprowadzeniu powinna być zawsze poprzedzona diagnostyką medyczną i konsultacją ze specjalistą. Warto pamiętać, że nie jest ona uniwersalnym remedium ani modą, za którą każdy powinien podążać. Badania naukowe w zakresie wpływu glutenu na organizm człowieka wciąż trwają. Kluczowe jest słuchanie sygnałów własnego ciała i podejmowanie decyzji żywieniowych na podstawie rzetelnych informacji.
Piśmiennictwo:
https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/gluten-wrog-czy-przyjaciel/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3023594/
https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/69827,dieta-bezglutenowa
https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2024/04/zalecenia_dietetycy_dieta-bezglutenowa.pdf
https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/tutee/article/view/6536/5763