Kompleksowa diagnostyka nietolerancji laktozy – badania
Nietolerancja laktozy może mieć charakter pierwotny (genetyczny) lub wtórny (nabyty). Diagnostyka obejmuje szereg metod, od najprostszych, takich jak eliminacja laktozy z diety i obserwacja objawów, po bardziej zaawansowane badania laboratoryjne i genetyczne. Wybór odpowiedniego testu zależy od nasilenia objawów, wieku pacjenta oraz dostępności danej metody diagnostycznej. Najczęściej stosowane badania nietolerancji laktozy to:
wodorowy test oddechowy;
test tolerancji laktozy z pomiarem glukozy we krwi;
badania genetyczne;
analiza pH kału.
Każda z tych metod ma swoje zalety i ograniczenia, dlatego często stosuje się kilka badań jednocześnie dla uzyskania pewnej diagnozy. Zaleca się je osobom, które odczuwają dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego po spożyciu produktów mlecznych. Szczególnie wskazane jest to dla pacjentów z przewlekłymi bólami brzucha, wzdęciami, biegunkami i gazami. Badania diagnostyczne warto także przeprowadzić u osób chorujących na chorobę Hashimoto lub zespół jelita drażliwego, gdyż w tych schorzeniach często współwystępuje nietolerancja laktozy. Również pacjenci, u których w rodzinie występowała nietolerancja laktozy, powinni rozważyć wykonanie badań diagnostycznych.
Wodorowy test oddechowy – metoda diagnostyki nietolerancji laktozy
Za złoty standard w badaniu nietolerancji laktozy uznawany jest wodorowy test oddechowy. Polega on na pomiarze stężenia jonów wodoru w wydychanym powietrzu na czczo, a następnie po wypiciu wodnego roztworu zawierającego 25 gramów laktozy. Roztwór ten pije się, a następnie w regularnych odstępach czasu (co 30 minut przez 3 godziny) dokonuje się pomiaru stężenia wodoru w wydychanym powietrzu. Nietolerancja laktozy stwierdzana jest, gdy obserwowany wzrost stężenia jonów wodorowych przekracza 20 ppm w wydychanym powietrzu – w porównaniu ze stężeniem początkowym.
Przygotowanie do wodorowego testu oddechowego wymaga przestrzegania określonych zaleceń:
pacjent nie powinien niczego jeść przez 12 godzin przed przystąpieniem do badania;
należy umyć zęby pastą bez ksylitolu, unikać palenia tytoniu oraz żucia gumy;
dzień przed testem nie powinno się pić mleka ani jeść produktów mlecznych, warzyw kapustnych, produktów marynowanych, a także pić soków owocowych;
kolacja dzień przed badaniem powinna być lekka i skromna;
w dniu badania nie wolno przyjmować witamin oraz środków przeczyszczających;
pacjenci, którzy przechodzili antybiotykoterapię, muszą odczekać przynajmniej 4 tygodnie, zanim będzie można przeprowadzić u nich tego rodzaju badanie nietolerancji laktozy.
Test tolerancji laktozy z pomiarem glukozy we krwi
Test polegający na pomiarze glukozy we krwi stanowi tradycyjne badanie na nietolerancję laktozy. Opiera się na ocenie stężenia glukozy w surowicy – przed spożyciem laktozy i w określonych odstępach czasu po jej spożyciu (w 30., 60., 90. i 120. minucie po doustnym obciążeniu laktozą):
w przypadku osób dorosłych laktozę spożywa się w postaci roztworu – 100 g laktozy rozpuszczonej w 300 ml wody;
w przypadku dzieci 2 g/kg masy ciała – wartość nie może jednak przekraczać 100 g.
Gdy laktoza jest prawidłowo rozkładana przez enzymy jelitowe do glukozy i galaktozy, w badaniach obserwuje się zwiększenie stężenia glukozy w surowicy w stosunku do wartości wyjściowej. Jeżeli stężenie glukozy nie zwiększa się, a objawy nietolerancji są obecne, wskazuje to na brak lub niedobór laktazy. Na badanie należy się zgłosić na czczo, a pomiędzy pobraniami krwi nie wolno spożywać pokarmów. Przeciwwskazaniem do testu tolerancji laktozy jest galaktozemia (choroba genetyczna polegająca na zaburzeniach w przemianie galaktozy). Obecnie test tolerancji laktozy jest często zastępowany przez testy oddechowe ze względu na mniejszą inwazyjność.
Badania genetyczne w diagnostyce nietolerancji laktozy
Genetyczne badania nietolerancji laktozy polegają na analizie polimorfizmów genu LCT kodującego laktazę. Wyniki mogą być wykorzystane do opracowania spersonalizowanej diety, wykluczającej produkty zawierające laktozę, w celu zminimalizowania odczuwanych przez pacjenta dolegliwości.
Zaletami badania genetycznego jest jego jednoznaczność i trwałość wyniku – badania nie trzeba powtarzać, gdyż rezultat jest ważny przez całe życie. Ponadto, badanie genetyczne nie wymaga specjalnego przygotowania i może być wykonane nawet podczas stosowania diety bezlaktozowej. Materiał do badania stanowi wymaz z policzka lub próbka krwi. W przypadku wymazów z błon śluzowych policzka zaleca się pobranie materiału na czczo lub co najmniej 4 godziny po spożyciu posiłku. Na 4 godziny przed pobraniem materiału nie należy spożywać żadnych pokarmów ani napojów (z wyjątkiem wody), palić papierosów, żuć gumy oraz myć zębów.
Badanie genetyczne jest szczególnie polecane osobom, które odczuwają dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego po spożyciu produktów zawierających laktozę, chorującym na chorobę Hashimoto lub zespół jelita drażliwego oraz osobom, w których rodzinie występuje nietolerancja laktozy.
Badanie pH kału – sposób na wykrycie problemu
Badanie pH kału jest jednym z elementów badania ogólnego stolca i może być pomocne w diagnostyce nietolerancji laktozy. U osób z nietolerancją laktozy, niestrawiony cukier mleczny fermentowany przez bakterie jelitowe prowadzi do zakwaszenia stolca. W badaniu pH kału u osób z nietolerancją laktozy obserwuje się niskie pH (poniżej 7), co wskazuje na zakwaszenie kału spowodowane resztkami niestrawionej laktozy.
Do badania wykorzystuje się próbkę stolca oddanego po naturalnym wypróżnieniu, niewspomaganym lekami przeczyszczającymi. W dniach poprzedzających pobranie materiału sposób żywienia powinien być jak najbardziej zbliżony do zwyczajowego dla danej osoby.
Dieta eliminacyjna jako metoda diagnostyczna nietolerancji laktozy
Dieta eliminacyjna polega na całkowitym wykluczeniu z jadłospisu produktów zawierających laktozę na okres kilku tygodni i obserwacji, czy dochodzi do ustąpienia objawów. Należy wyeliminować mleko, produkty mleczne oraz wiele innych produktów spożywczych zawierających w swoim składzie laktozę. Po okresie eliminacji przeprowadza się próbę prowokacyjną, czyli ponownie wprowadza się do diety produkty zawierające laktozę i obserwuje, czy objawy powracają. Zwykle wystarczająca do potwierdzenia diagnozy jest eliminacja laktozy z diety na kilka tygodni, a następnie dodatnia próba prowokacji.
Dieta eliminacyjna jest prostą i dostępną metodą diagnostyczną, jednak wymaga dyscypliny i dokładnego czytania składu produktów spożywczych, ponieważ laktoza może być obecna w wielu nieoczywistych produktach. Metoda ta ma również swoje ograniczenia – nie dostarcza informacji o stopniu nietolerancji laktozy ani o jej przyczynach. Ponadto, ustąpienie objawów może wynikać z wykluczenia innych składników obecnych w produktach mlecznych, a nie samej laktozy. Z tego powodu, dieta eliminacyjna powinna być stosowana jako uzupełnienie innych metod diagnostycznych, a nie jako jedyne narzędzie do postawienia diagnozy nietolerancji laktozy.
Nietolerancja laktozy – istota problemu i charakterystyczne objawy
Nietolerancja laktozy to zaburzenie trawienne polegające na niewystarczającej produkcji enzymu laktazy, odpowiedzialnego za rozkład cukru mlecznego (laktozy) na glukozę i galaktozę. Osoby dotknięte tym schorzeniem nie są w stanie prawidłowo trawić laktozy, która w niestrawionej formie przechodzi do jelita grubego, gdzie staje się pożywką dla bakterii jelitowych. Bakterie te fermentują laktozę, powodując charakterystyczne objawy, takie jak wzdęcia, bóle brzucha, biegunki, gazy czy uczucie pełności. Dolegliwości te mogą pojawić się nawet kilkanaście godzin po spożyciu produktów zawierających laktozę.
Objawy nietolerancji laktozy mogą różnić się intensywnością w zależności od ilości spożytej laktozy oraz indywidualnego poziomu niedoboru enzymu laktazy. Niektóre osoby odczuwają dyskomfort po spożyciu nawet niewielkiej ilości produktów mlecznych, podczas gdy inne mogą tolerować umiarkowane ilości laktozy bez wyraźnych objawów. Warto podkreślić, że podobne dolegliwości mogą towarzyszyć innym schorzeniom układu pokarmowego, takim jak zespół jelita drażliwego czy celiakia, dlatego badania na nietolerancję laktozy mają kluczowe znaczenie dla postawienia prawidłowej diagnozy.
Piśmiennictwo:
https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/132263,test-tolerancji-laktozy
https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/133341,badanie-ph-kalu
https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/168453,wodorowe-testy-oddechowe
https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/75727,nietolerancja-laktozy-dieta-zawartosc-laktozy-w-produktach-mlecznych
https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/nietolerancja-laktozy-co-mozna-stosowac-a-czego-unikac-w-diecie/