Najczęstsze objawy nietolerancji laktozy po spożyciu nabiału
Nietolerancja laktozy występuje, gdy organizm nie wytwarza wystarczającej ilości enzymu o nazwie laktaza. Odpowiada on za rozkład laktozy, dwucukru obecnego w mleku i produktach mlecznych, na cukry proste – glukozę i galaktozę. Niestrawiona laktoza wędruje do jelita grubego, gdzie staje się pożywką dla bakterii jelitowych. Rozpoczyna się proces fermentacji bakteryjnej, podczas którego powstają gazy powodujące wzrost ciśnienia osmotycznego w jelitach. Dochodzi wtedy do podrażnienia błony śluzowej oraz pojawienia się charakterystycznych objawów nietolerancji laktozy. Mogą różnić się intensywnością w zależności od stopnia niedoboru enzymu.
Objawy nietolerancji laktozy manifestują się głównie w postaci dolegliwości ze strony układu pokarmowego:
podstawowym symptomem są wzdęcia, które pojawiają się na skutek zwiększonej produkcji gazów w jelitach. Towarzyszy im często uczucie przelewania w jamie brzusznej oraz charakterystyczne, kolkowe bóle brzucha;
osoby dotknięte nietolerancją laktozy doświadczają również biegunek, które mogą mieć kwaśny zapach. Symptomy te występują zazwyczaj od 30 minut do kilku godzin po spożyciu produktów zawierających laktozę. Warto zauważyć, że nasilenie objawów jest proporcjonalne do ilości spożytej laktozy oraz stopnia niedoboru enzymu laktazy;
poza dolegliwościami jelitowymi objawy nietolerancji laktozy może wywoływać również nudności, wymioty oraz odbijanie;
u niektórych osób obserwuje się także objawy spoza układu pokarmowego, takie jak bóle głowy, zapalenie zatok, objawy astmatyczne, bóle kości i stawów, a nawet problemy z koncentracją.
Długotrwała nietolerancja laktozy może przyczyniać się do rozwoju innych zaburzeń, jak zespół jelita nadwrażliwego czy osteoporoza. Ta ostatnia wynika z ograniczonego spożycia produktów mlecznych, które są głównym źródłem wapnia w diecie. Dlatego potrzebna jest odpowiednia suplementacja tego pierwiastka z innych źródeł.
Różnice w objawach nietolerancji laktozy w różnych grupach wiekowych
Objawy nietolerancji laktozy mogą pojawić się już u bardzo małych dzieci. U niemowląt symptomatyczne są luźne, pieniste stolce o charakterystycznym kwaśnym zapachu, pojawiającymi się po każdym karmieniu. Stolce te mają charakter fermentacyjny, co oznacza, że mogą silnie podrażniać skórę, prowadząc do szybkiego powstawania odparzeń. Dzieci mogą być niespokojne, płaczliwe, cierpieć na kolki i mieć trudności ze snem. Nietolerancja laktozy u niemowląt ma często charakter przejściowy i wiąże się z niedojrzałością układu pokarmowego lub zbyt dużą ilością laktozy w stosunku do aktywności enzymu laktazy.
U osób dorosłych objawy nietolerancji laktozy są zazwyczaj bardziej nasilone i różnorodne. Oprócz typowych dolegliwości gastroenterologicznych mogą wystąpić problemy z zasypianiem, chroniczne zmęczenie oraz ogólne pogorszenie samopoczucia. Z wiekiem aktywność laktazy naturalnie maleje, dlatego u osób starszych nietolerancja laktozy występuje częściej.
Podstawowe zasady postępowania przy objawach nietolerancji laktozy
Podstawą leczenia i łagodzenia objawów nietolerancji laktozy jest modyfikacja diety polegająca na ograniczeniu spożycia produktów zawierających laktozę do ilości tolerowanej przez organizm. W przypadku wrodzonego niedoboru laktazy konieczne jest całkowite wyeliminowanie laktozy z jadłospisu. Przy hipolaktazji zaleca się natomiast początkowo krótkotrwałą eliminację produktów mlecznych, a następnie stopniowe ich wprowadzanie w celu określenia indywidualnego progu tolerancji. Warto podkreślić, że z wyjątkiem alaktazji (wrodzonej nietolerancji), całkowite wykluczenie laktozy z diety nie jest konieczne, a nawet niezalecane ze względu na prebiotyczne działanie.
Pomocnym rozwiązaniem dla osób z nietolerancją laktozy są dostępne na rynku preparaty zawierające enzym laktazę. Przyjmowane około godziny przed posiłkiem zawierającym laktozę, ułatwiają jej trawienie i zapobiegają wystąpieniu nieprzyjemnych objawów. Preparaty te są szczególnie przydatne podczas okazjonalnego spożywania produktów mlecznych, np. podczas uroczystości czy w podróży. Nie zastąpią one jednak odpowiednio zbilansowanej diety dostosowanej do indywidualnych potrzeb i możliwości organizmu.
Prawidłowe komponowanie diety bezlaktozowej lub niskolaktozowej
Dieta przy nietolerancji laktozy powinna uwzględniać indywidualną wrażliwość na laktozę. Osoby z łagodną lub umiarkowaną nietolerancją mogą często bezproblemowo spożywać fermentowane produkty mleczne, takie jak jogurt, kefir czy maślanka. Fermentacja mleczna powoduje bowiem częściowy rozkład laktozy przez bakterie kwasu mlekowego. Sery dojrzewające zawierają minimalną ilość laktozy, dlatego są zazwyczaj dobrze tolerowane. Z kolei sery typu mozzarella, ricotta czy twaróg mogą zawierać więcej laktozy i wywoływać objawy nietolerancji u osób wrażliwych. Warto eksperymentować z różnymi produktami, aby znaleźć te, które nie powodują dyskomfortu.
Dla osób z nietolerancją laktozy istotne jest zapewnienie odpowiedniej podaży wapnia, którego głównym źródłem w diecie są produkty mleczne. Alternatywnymi źródłami tego pierwiastka są między innymi:
napoje roślinne wzbogacane w wapń (np. napoje sojowe, ryżowe, migdałowe);
tofu;
zielone warzywa liściaste (brokuły, jarmuż);
orzechy;
nasiona sezamu;
mak;
suszone figi i morele.
Coraz większą popularnością cieszą się również produkty bezlaktozowe, w których laktoza została rozłożona w procesie produkcji. Są one oznaczane najczęściej kolorem fioletowym i stanowią dobry wybór dla osób z ostrą postacią nietolerancji laktozy, które nie chcą rezygnować z walorów smakowych produktów mlecznych.
Konsekwencje nieleczonej nietolerancji laktozy dla organizmu
Bagatelizowanie objawów nietolerancji laktozy może prowadzić do przewlekłych dolegliwości ze strony układu pokarmowego, które znacząco obniżają jakość życia:
długotrwałe stany zapalne błony śluzowej jelit, wywołane fermentacją niestrawionej laktozy, mogą przyczyniać się do rozwoju zespołu jelita drażliwego;
chroniczne biegunki mogą prowadzić do odwodnienia oraz niedoborów elektrolitowych;
częste wzdęcia i bóle brzucha wpływają negatywnie na samopoczucie psychiczne, prowadząc do stanów lękowych i depresyjnych;
osoby cierpiące na nierozpoznaną nietolerancję laktozy mogą bezskutecznie szukać przyczyn swoich dolegliwości, co dodatkowo potęguje stres i frustrację.
Istotnym problemem związanym z nietolerancją laktozy jest ryzyko rozwoju osteoporozy. Wynika ono z ograniczenia spożycia produktów mlecznych bez wprowadzenia odpowiedniej suplementacji wapnia i witaminy D. Niedobór tych składników odżywczych negatywnie wpływa na gęstość mineralną kości, zwiększając podatność na złamania. Problem ten dotyczy szczególnie kobiet po menopauzie, które już z powodu zmian hormonalnych są bardziej narażone na utratę masy kostnej. Dlatego tak ważne jest, aby osoby z nietolerancją laktozy, które ograniczają spożycie nabiału, świadomie komponowały dietę bogatą w wapń pochodzący z innych źródeł. Warto przy tym korzystać ze wsparcia lekarzy i dietetyków.
Piśmiennictwo:
https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/132263,test-tolerancji-laktozy
https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/75727,nietolerancja-laktozy-dieta-zawartosc-laktozy-w-produktach-mlecznych
https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/karmienie-piersia/335025,laktoza-co-to-jest-i-jakie-sa-objawy-nietolerancji-laktozy
https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/nietolerancja-laktozy-co-mozna-stosowac-a-czego-unikac-w-diecie/
https://pdfs.semanticscholar.org/d76f/0e960e86c02fed266a3e570f582a884b98bf.pdf