Dieta GAPS, czyli dieta zespołu psychologiczno-jelitowego, to fascynujące podejście do odżywiania, które rzuca nowe światło na związek między jelitami a zdrowiem psychicznym. Opracowana przez dr Natashę Campbell-McBride, ta kontrowersyjna metoda żywienia obiecuje poprawę trawienia i łagodzenie objawów takich schorzeń jak autyzm, ADHD czy depresja. Choć budzi zarówno entuzjazm, jak i sceptycyzm w środowisku medycznym, dieta GAPS zyskuje coraz większą popularność wśród osób poszukujących alternatywnych metod leczenia. Czy rzeczywiście może być kluczem do zdrowia psychicznego?

Czym jest dieta GAPS?

Dieta GAPS (Gut and Psychology Syndrome) to program żywieniowy stworzony przez dr Natashę Campbell-McBride, oparty na koncepcji związku między stanem zdrowia, zwłaszcza chorobami takimi jak autyzm czy depresja, a kondycją jelit. Dieta ta ma na celu przywrócenie prawidłowych funkcji trawiennych i poprawę zdrowia psychicznego poprzez eliminację przetworzonych węglowodanów oraz skupienie się na probiotykach i składnikach odżywczych.

Historia i twórca diety GAPS

Twórczynią diety GAPS jest dr Natasha Campbell-McBride, absolwentka Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu z tytułem magistra dietetyki. Swoje doświadczenia i badania nad związkiem między zdrowiem jelit a chorobami neurologicznymi i psychicznymi opisała w książce pt. „Gut and Psychology Syndrome” (w skrócie GAPS, czyli zespół psychologiczno-jelitowy).

Dr Campbell-McBride oparła dietę GAPS na wcześniejszej diecie SCD (Specific Carbohydrate Diet), stosowanej w celu wspomagania leczenia chorób jelit. Zmodyfikowała ją, kładąc większy nacisk na regenerację i gojenie błony śluzowej jelit.

Podstawowe założenia diety GAPS

Głównym założeniem diety GAPS jest wyeliminowanie przetworzonych węglowodanów, które mogą uszkadzać błonę śluzową jelit i przyczyniać się do rozwoju stanów zapalnych. W zamian, dieta skupia się na dostarczaniu organizmowi składników odżywczych niezbędnych do regeneracji jelit, takich jak:

• Domowe buliony gotowane na kościach, bogate w kolagen i aminokwasy
• Ekologiczne mięso, ryby i jaja
• Tłuszcze zwierzęce, jak smalec czy masło klarowane (ghee)
• Produkty fermentowane, będące źródłem probiotyków
• Warzywa gotowane i kiszone

Ważnym elementem diety GAPS jest także unikanie glutenu i kazeiny, które mogą uszkadzać jelita i wywoływać reakcje zapalne. Dieta wyklucza więc produkty zbożowe, mleko i jego przetwory.

Etapy diety GAPS

Dieta GAPS składa się z trzech głównych etapów: fazy wstępnej, pełnej diety oraz reintrodukcji. Przejście przez poszczególne fazy ma za zadanie stopniowo przywracać równowagę mikroflory jelitowej i regenerować błonę śluzową jelit.

Faza wstępna

Faza wstępna diety GAPS podzielona jest na sześć etapów, które wprowadzają pacjenta do diety eliminacyjnej. W każdym etapie dozwolone są określone produkty i potrawy:

Pierwsze etapy skupiają się na spożywaniu dużych ilości bulionu i wprowadzaniu stopniowo coraz bardziej stałych potraw. Jednocześnie pacjent powinien regularnie przyjmować probiotyki i kwasy tłuszczowe.

Pełna dieta GAPS

Po przejściu fazy wstępnej pacjent wchodzi w etap pełnej diety GAPS, który może trwać od kilku miesięcy do nawet 2 lat. Opiera się ona na spożywaniu:

• Ekologicznego mięsa, ryb, jaj
• Tłuszczów zwierzęcych
• Warzyw (surowych i gotowanych)
• Żywności fermentowanej
• Orzechów i nasion (jeśli tolerowane)

W pełnej diecie GAPS nadal obowiązują wykluczenia glutenu, zbóż, kazeiny i przetworzonej żywności. Posiłki powinny być spożywane regularnie co 2-3 godziny.

Reintrodukcja

Ostatni etap diety GAPS to stopniowa reintrodukcja, zakładająca powolne wprowadzanie wcześniej eliminowanych produktów. Rozpoczyna się od niewielkich ilości skrobi, jak ziemniaki czy ryż, a następnie wprowadza się produkty mleczne (o ile są tolerowane). Ważne jest obserwowanie reakcji organizmu na każdy nowy produkt.

Długość trwania reintrodukcji jest indywidualna i zależy od stanu zdrowia pacjenta. Część osób decyduje się na pozostanie przy głównych zasadach diety GAPS na stałe.

Zalecane i wykluczone produkty

Dieta GAPS jasno określa, które produkty są wskazane do spożycia, a których należy unikać w celu regeneracji jelit i poprawy zdrowia.

Zalecane produkty

• Mięso, drób i ryby – najlepiej ekologiczne, gotowane w wywarach lub duszone
• Warzywa – zarówno gotowane, jak i kiszone, źródło błonnika i probiotyków
• Jaja – ekologiczne, surowe żółtka lub gotowane na miękko
• Tłuszcze zwierzęce – smalec, masło klarowane, łój wołowy, oleje roślinne nierafinowane
• Orzechy i nasiona – jeśli tolerowane
• Produkty fermentowane – jogurty, kefiry, kiszonki, źródło probiotyków
• Przyprawy naturalne – zioła, czosnek, imbir, kurkuma

Produkty do unikania

• Wszystkie produkty zbożowe zawierające gluten (pszenica, żyto, jęczmień)
• Nabiał zawierający kazeinę (głównie krowie mleko i jego przetwory)
• Cukier i słodziki, z wyjątkiem stewii i miodu (po pierwszych etapach diety)
• Warzywa strączkowe (fasola, groch, soczewica, soja)
• Ziemniaki i inne warzywa skrobiowe
• Margaryna i rafinowane oleje roślinne
• Żywność wysoko przetworzona (fast-foody, słodycze, produkty instant)

Dieta GAPS jest dość restrykcyjna, jednak dozwolone produkty zapewniają różnorodność i możliwość komponowania pełnowartościowych posiłków. Ważne jest skupienie się na jakości i źródle pochodzenia spożywanych produktów.

Efekty diety GAPS

Dieta GAPS została opracowana z myślą o pacjentach zmagających się z różnymi schorzeniami, od zaburzeń neurologicznych i psychicznych po choroby autoimmunologiczne i problemy trawienne. Choć nie ma jeszcze wielu badań klinicznych potwierdzających jej skuteczność, zwolennicy diety GAPS obserwują wiele pozytywnych efektów jej stosowania.

Wpływ na zdrowie psychiczne

Jednym z głównych celów diety GAPS jest poprawa funkcjonowania mózgu i zdrowia psychicznego poprzez naprawę jelit (tzw. osi jelitowo-mózgowej). Obserwowane korzyści to:

• Zmniejszenie objawów autyzmu i zespołu Aspergera
• Złagodzenie objawów ADHD i nadpobudliwości
• Poprawa koncentracji i jasności umysłu
• Zmniejszenie stanów lękowych i depresyjnych
• Stabilizacja nastroju i emocji

Przywrócenie równowagi mikroflory jelitowej i wyeliminowanie nieszczelności jelit ma bezpośredni wpływ na pracę mózgu i układu nerwowego. Dieta GAPS dostarcza składników odżywczych niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania neurotransmiterów.

Wpływ na zdrowie jelit

Dieta GAPS skupia się przede wszystkim na regeneracji i uszczelnieniu błony śluzowej jelit, co przekłada się na poprawę funkcjonowania całego układu pokarmowego. Efekty dla zdrowia jelit to m.in.:

• Załagodzenie objawów zespołu jelita drażliwego (IBS) i choroby Leśniewskiego-Crohna
• Zmniejszenie stanów zapalnych i bólów brzucha
• Poprawa trawienia i wchłaniania składników odżywczych
• Uszczelnienie śluzówki jelit i ograniczenie przenikania szkodliwych substancji do krwioobiegu
• Ustąpienie objawów alergii i nietolerancji pokarmowych

Regeneracja jelit jest podstawą do przywrócenia równowagi w całym organizmie i wzmocnienia odporności. Wpływ zdrowych jelit na funkcjonowanie mózgu, skóry czy układu hormonalnego jest nieoceniony.

Przykładowy jadłospis diety GAPS

Jak wygląda przykładowy dzień na diecie GAPS? Poniżej znajdziesz propozycje posiłków opartych na zaleceniach dr Campbell-McBride.

Przepisy na śniadanie

• Jajka po benedyktyńsku z awokado – jajka w koszulkach podane na grzance z chleba z mąki migdałowej, z plastrami awokado i sosem holenderskim na maśle klarowanym
• Owsianka dyniowa – ugotowana kasza jaglana z puree z pieczonej dyni, mlekiem kokosowym, cynamonem i startym jabłkiem

Przepisy na obiad

• Rosół z kurczaka z warzywami – esencjonalny bulion na kościach z kurczaka, z marchewką, pietruszką, selerem i przyprawami
• Gulasz wołowy z warzywami – duszona wołowina z cebulą, czosnkiem, marchewką, pietruszką i pomidorami, podana z puree z kalafiora

Przepisy na kolację

• Łosoś pieczony z kiszoną kapustą – filet z łososia pieczony w piekarniku z masłem, podany z lekko podsmażoną kiszoną kapustą
• Zapiekanka z mięsem mielonym i warzywami – mielona wołowina zapiekana z cukinią, bakłażanem, pomidorami i mozzarellą z mleka owczego

Posiłki można uzupełniać koktajlami warzywnymi, kiszonkami czy owocami (w ograniczonych ilościach). Między posiłkami wskazane jest picie bulionu kostnego.

Kontrowersje i opinie na temat diety GAPS

Pomimo obserwowanych korzyści u wielu osób stosujących dietę GAPS, budzi ona też sporo kontrowersji w środowisku medycznym i dietetycznym. Główne zarzuty względem tej diety to:

Brak poparcia naukowego

Dotychczas nie przeprowadzono wiarygodnych badań klinicznych, które potwierdzałyby skuteczność i bezpieczeństwo diety GAPS w leczeniu schorzeń psychicznych czy autoimmunologicznych. Większość dowodów opiera się na doświadczeniach pacjentów i obserwacjach dr Campbell-McBride.

Opinie lekarzy i dietetyków

Wielu specjalistów podchodzi sceptycznie do diety GAPS, zwracając uwagę na jej restrykcyjność i potencjalne ryzyko niedoborów pokarmowych. Podkreślają, że wyeliminowanie wielu grup produktów spożywczych może prowadzić do niedożywienia, zwłaszcza u dzieci.

Lekarze przestrzegają przed stosowaniem diety GAPS jako jedynej metody leczenia poważnych chorób, bez konsultacji i nadzoru medycznego. Zalecają ostrożność i indywidualną ocenę potrzeb każdego pacjenta.

Czy to rzeczywiście działa?

Dieta GAPS to kontrowersyjny program żywieniowy, stworzony w celu regeneracji jelit i wspomagania leczenia schorzeń psychicznych oraz autoimmunologicznych. Opiera się na eliminacji wielu grup produktów spożywczych i skupia na dostarczaniu składników odżywczych sprzyjających naprawie błony śluzowej jelit.

Pomimo braku silnych dowodów naukowych, zwolennicy diety GAPS obserwują poprawę stanu zdrowia i samopoczucia. Wśród korzyści wymienia się złagodzenie objawów autyzmu, ADHD, depresji czy IBS.

Jednakże ze względu na restrykcyjność i ryzyko niedoborów pokarmowych, dieta GAPS budzi zastrzeżenia lekarzy i dietetyków. Nie powinna być stosowana jako jedyna metoda leczenia, bez konsultacji i nadzoru specjalisty.

Osoby rozważające wdrożenie zasad diety GAPS powinny najpierw skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem w celu indywidualnej oceny potrzeb i stanu zdrowia. Kluczowe jest zapewnienie organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych i unikanie potencjalnych niedoborów. Warto też pamiętać, że dieta GAPS nie jest jedynym sposobem na poprawę zdrowia jelit i psychiki – ważne są też inne elementy zdrowego stylu życia, jak aktywność fizyczna, skuteczne radzenie sobie ze stresem czy dbałość o higienę snu. Zawsze warto szukać kompleksowego i zindywidualizowanego podejścia, dopasowanego do własnych potrzeb zdrowotnych.